LUÂN HỒI TÁI SANH - Part 2 - tha^`y Ha(`ng Tru+o+`ng
Posted: 26 Jul 2006 21:07
Xin bác cho thầy biết lý do gì bác muốn tu. Thấy đời đau khổ.
Tốt, có bao nhiêu người thấy đời đau khổ muốn tu, xin giơ tay.
Úi chà, nhiều đó nhe.
Người nào có lý do khác xin giơ tay.
Muốn cứu độ chúng sanh?
Bác độ được ông chồng bác chưa?
Theo các bác thì độ chúng sanh ngoài đường trước hay độ ông chồng trước bác?
Chúng sanh trước!
Cám ơn bác.
Có bao nhiêu người có lý tưởng đi độ chúng sanh nên mới tu, xin giơ tay.
Đây là thầy muốn thành thật hỏi bác cái lý do đầu tiên khiến bác muốn đi học Phật pháp kìa. Sau này rồi thì người nào cũng có lý tưởng cao thượng muốn cứu độ chúng sinh cả.
Có ai có lý do khác không.
Anh bên này nè. Anh muốn feel good, muốn tìm cảm giác sung sướng nên tu chơi? Được.
Có bao người muốn feel good nên muốn tu, xin cho biết.
Có bác bên này nè? Bác muốn tìm hạnh phúc? Bác đã tìm được hạnh phúc chưa? Bác đang đi tìm ở chỗ mô? Ở các thầy chứ còn ai.
Bác này hay nè. Bác muốn đi tìm hạnh phúc nhưng bác đi tìm mấy ông thầy chứ không tìm chỗ khác, hạnh phúc mà tìm bên ngoài, lạ ghê. Lạ chứ không có gì sai. Hạnh phúc không tìm bên trong mà lại tìm bên ngoài, lạ thật.
Có bao nhiêu người đi tìm hạnh phúc bên ngoài xin giơ tay,
bao nhiêu người đi tìm hạnh phúc nơi mấy ông thầy xin giơ tay. Có một ng??i! Có bao nhiêu người đi tìm hạnh phúc bên trong xin giơ tay.
Sau khi bác trả lời như vậy rồi thi thầy xin nói cho bác biết lý do thầy đi tu. Thầy đi tu là vì thấy thấy có chuyện lạ. Số là ông bố thầy là bác sĩ, có bệnh không chữa được là bệnh ung thư ruột già và có thời gian không thể nào nằm xuống ngủ được. Lúc đó có một ông thầy tu hoàn toàn không biết gì về y khoa cả là thầy Viên Đức, lại trị bệnh được cho ông bác sĩ, làm cho ông nằm xuống ngủ được. Vì lý do đó mà thầy đi học đạo, cái khó hiểu là ông thầy tu không biết gì về y học mà lại trị được bệnh cho 1 ông bác sĩ, mà bệnh của thân chứ không phải của tâm. Thành vì vậy thầy lấy làm kỳ diệu, thầy xin đi tu học, rồi từ điều này dẫn tới điều kia, phát tâm ra làm đủ thứ chuyện cả.
Mọi người muốn tìm chân lý là điều hay, mà lý do cho mình tu còn do một quan điểm rất đặc biệt nói rằng mình là phàm phu nhưng mình sẽ thành Phật. Lý thuyết cực kỳ quan trọng bên nhà Phật là Phật nhận ra rằng mọi người đều có Phật tánh. Mình sẽ tu để từ từ mình tiến tới một cái giai đoạn hoàn toàn giải thoát như Phật. Cái quan điểm đạt được cái Phật tánh cực kỳ quan trọng. Trong quá trình tu hành thì đây là cái điều các bác sẽ thấy. Hồi nãy câu trả lời của các bác rất là quan trọng. Mình phải phát triển cái Phật tánh giống như cái hoa nở cho đến lúc nở toàn bộ, tức là một quá trình làm sao cho cánh hoa trong lòng mình, Phật tánh trong lòng mình, cứ tiếp tục khai mở, tiếp tục khai mở đến lúc hoàn toàn. Quá trình đó bây giờ mình dùng chữ tiến hóa để diễn tả. Thời xưa người ta không nói là tiến hóa. Cái biểu tượng hoa sen là biểu tượng có từ rất lâu, từ lúc đức Phật ra đời cho đến bây giờ. Cái biểu tượng đó nói mình tu giống như cái hoa sen càng ngày càng mở rộng ra cho đến lúc nở toàn diện và chuyện tiến hóa này đưa tới một cái luận đề rất quan trọng trong nhà Phật là sự tu hành có từng giai tầng một. Mình di chuyển và tiến hóa, lột xác từng giai đoạn một đến khi thành Phật. Cái tiến hóa và lột xác đó là cái động năng quan trọng nhất để mình tu hành. Nếu bác tu để tìm chân lý thì vì sao bác tìm chân lý, vì bác muốn tiến hóa. Vì sao bác muốn sửa đổi tâm tánh, vì bác muốn tốt hơn, mà tốt hơn tức là tiến hóa. Trong mỗi tầng này, tầng sau luôn luôn tốt hơn tầng trước. Đó là lý do mình tu .
Nhưng người ta hay nhấn mạnh vào cái hình phạt:
nếu mày không tu thì mày sẽ đọa địa ngục, nếu mày làm bậy thì mày sẽ rớt xuống làm nga. quỷ.
Mình có nhiều dọa nạt quá, thành ra làm cho mình bị distracted, mình quên rằng té ra mình sống để mà tu thì sự tu hành này làm sao mình phát triển ra như cái hoa càng ngày càng nở rộng.
Nhiều dọa nạt quá thì biến thành mình chỉ nhấn mạnh vào cái chuyện là làm sao giữ giới luật, làm sao cho mình đừng phạm luật lệ mà quên rằng tất cả những cái đó chỉ để đưa tới một cái chuyện là làm sao cho mình được tiến hóa.
Nên nếu bác học đạo thì nên biết tu là tiến hóa.
Đó là cái định nghĩa quan trọng nhất của kinh Hoa Nghiêm.
Kinh Hoa Nghiêm có 42 bậc tiến hóa, từ thập trụ, thập hạnh, thập hồi hướng, thập điện đến đẳng giác, diệu giác. Vì lý do đó nên ta tin rằng tu là sự tiến hóa. Đọc KHN không có chỗ nào nói chuyện trừng phạt người này người kia cả. Chỉ nói rằng mình phải không ngừng khai mở tâm bồ tát ra để tiến hóa.
Trong quá trình tiến hóa đó, sẽ có chuyện mình đi cứu người này người khác, độ chúng sanh. Thành ra không những mình mất đi cái sợ mà không có cái ham muốn nữa. Không còn ham muốn, không còn đi tìm nữa mà tu là cứ tiếp tục làm sao khai mở. Té ra tu hành là con đường khai mở mà không phải là con đường đi tìm, cũng không phải là con đường đi đến chỗ này chỗ kia. Nếu các bác đứng lên đi về ngay giờ này thì thầy cũng vui là bác đã biết được duy nhất chuyện bác cần làm là làm sao cho con người bác, tâm bác, đời bác, không ngừng khai mở. Đây mới đúng là cái đạo của KHN hay cái đạo của viên giáo, không phải chuyện đi tìm chân lý, không phải chuyện đi tìm một cái gì cao siêu. Cái đạo khai mở ngay đây, ngay lúc này, ngay bây giờ. Nếu bác khai mở một chút rồi ngừng lại nói tôi khai mở đủ rồi là sai, phải không ngừng khai mở tâm, mình cứ mở ra mở ra, mỗi lần mở là mỗi lần tiến hóa lên. Đây là cái tiền đề căn bản nhất.
Hình 1
Bây giờ để cho các bác không đi lần trước hiểu, thầy xin tóm tắt lại bài giảng lần trước.
Phần đầu mình nói về con người tiến hóa, phần hai về cái nhân duyên làm cho mình kẹt trong vòng sanh tử.
Thầy nói cho các bác biết đây, mục đích của tu hành là siêu thoát luân hồi, tiến hóa vượt ra ngoài vòng sanh tử.
Lần trước mình đã giảng rồi cái sự siêu thoát và vượt thoát ra khỏi LH.
Mục đích siêu thoát LH là cái động năng của tiến hóa. Nếu mình biết được lý do gì mình ở trong LH thì mình mới siêu thoát được. Xong thầy giảng về 5 cái vòng mình cần siêu thoát là phần căn bản nhất của bài học lần trước là cái sự lưu chuyển trong sanh tư? LH ở trong cái vòng 12 nhân duyên. 12 nhân duyên này gói ghém trong chuyện ngũ ấm SắcTho. Tưởng Hành Thức thôi.
Chủ yếu con đường tu hành là mình phải đi cái vòng tiềm thức vô minh đi trở về lại cái giác ngộ hay là tánh giác. Con đường này là con đường xoắn trôn từ chỗ vô minh tiềm thức, đi 1 vòng để làm sao phát triển được cái siêu thức. Nếu bác chỉ đi tới 1 nửa thôi mà bác chết thì phải đi lại, sống lại để tiếp tục đi. Mỗi đời bác làm được 1 phần cho tới lúc nào cuối cùng cả bác trở về lại được cái tánh giác ngộ thì coi như là con đường LHST của bác ngừng lại. Bác thấy có giản dị không bác? Nhưng đó là cái bộ sườn căn bản nhất mà mình nói lúc đầu tiên.
Bộ sườn căn bản nhất của tu hành là mình sẽ tiếp tục đi xoắn trôn như vậy cho tới lúc thành Phật. Bác muốn đi đường thẳng cũng được nhưng xoắn trôn là nói nếu mình đi 1 hồi rồi mình chết thì mình phải đi tiếp tục lại. Nhưng mình đi làm sao mà tới chỗ cuối cùng cả mình giác ngô. Phật tánh thì thôi. Con đường như vậy gọi là tiến hóa. Do đó khi bác nhìn theo quan điểm này thì bác sẽ không có ý tưởng là mình tu đúng hay tu sai hay chi đó mà mình sẽ chỉ có quan điểm là mình tu có khai mở tâm tánh mình hay không. Không cần phải là tu ngoại đạo hay tu Phật giáo hay tu Thiên Chúa. Bất cứ cái đạo nào cũng phải coi mình tu mình có khai mở được cuối cùng tới chỗ giác ngộ hay không.
Đó là phần ôn lại ngắn nhất về bài lần trước. Lần trước mình nói tới chỗ làm sao phải đi từ tiềm thức vô minh đi một vòng về lại cái siêu thức tức là cái giác ngộ. Gọi là LH có nghĩa là một người không đi hết vòng tròn này, đi một nửa thôi, mà chết thì họ phải trở lại từ đầu tiếp tục, rồi đi không hết nữa thì lại trở lại tiếp tục nữa cho đến khi nào làm thành cái vòng tròn này thì thôi. Đó là LHST.
Sau khi nói như vậy rồi thì mình phải có một cái chi chứng minh cho bác biết là thực sự là đi không hết vòng thì rớt lại. Mình sẽ nghiên cứu ngay trong cuộc đời của mình bây giờ. Sau khi thấy cuộc đời mình, cuối giờ bác sẽ biết bác đang ở giai đoạn nào.
Lúc con người mới sanh ra (thầy không nói chuyện lúc nằm trong bụng mẹ vì nếu nói chuyện này thì sẽ dài lắm), lúc sinh ra tức vô minh duyên hành hành duyên thức đã có rồi, danh sắc lục nhập đã có rồi.
Em bé mới chào đời có biết nói không bác, có biết đi shopping không? Không. Nó khóc. Nó khóc nhưng mà nó có phân biệt được chuyện này chuyện nọ không bác. Không, nó ở trong thế giới của nó mà cái đặc biệt nhất là em bé này nó đồng hóa nó với môi trường sống tức là mẹ nó, cái giường cái bàn cái ghế, nó không có một sự phân biệt nào cả. Tức là cái nóng cái lạnh mạnh đến nỗi nó không phân biệt được, óc nó chưa phát triển được cái bộ phận để biết được cái cảm xúc cho nên nó hoàn toàn ở trong giai đoạn nó và môi trường sống là một. Giai đoạn này gần như người nào cũng trải qua cả. Nó đái ỉa ăn uống nhưng hoàn toàn nó không biết gì cả. Nó embeđed, chôn, lún trong cái môi trường sống đó. Nó đồng hóa với môi trường sống đó, thành ra nếu nó la khóc mà bác nói im đi tao đập cho bây giờ thì nó có nghe không bác? Không. Vì nó chưa phát triển bộ phận của óc để phân tích, để hiểu ngôn ngữ gì cả.
Đối tượng là môi trường và chủ thể là em bé hoàn toàn giống nhau. Ông Jean Piaget là người chuyên về nghiên cứu sự hiểu biết của con nít nói rằng thời này là thời em bé và môi trường chỉ là một thứ vật chất thôi. Đây là trạng thái gọi là phi nhị nguyên tính, nhưng không phải là nhất nguyên, cũng không phải là nhị nguyên, nó có cái tên là absolute adual. Nó không biết gì hết mà chỉ là một cục thịt mềm. Đây là trạng thái mình gọi là vô minh.
Nếu bác đọc về đạo giáo (taoism), có một cái sai lầm là nói rằng mình tu đạo thì rốt cuộc mình phải trở lại như em bé thơ hoặc như một cục gỗ chưa khắc, té ra họ nói ví dụ đó là họ muốn nói bất nhị (non dual) nhưng họ dùng một biểu tượng sai lầm vì lúc đó họ không biết về tâm lý học, họ không biết rằng em bé ở trong dạng hoàn toàn vô minh, không hiểu biết gì hết vì chưa có cách gì để hiểu biết. Vì đó mà đạo giáo có sự thiếu sót hiểu lầm về nguyên lý chân như bất biến. Tóm tắt lại, chủ thể bản ngã đồng nhất với môi trường vật chất.
Chủ thể bản ngã này là cái quá trình mình phải theo dõi từ đầu đến cuối thì mình hiểu được tại sao mình phải thoát LHST. Bác đưa ngón tay ra đứa nhỏ nó cầm ngón tay bác nhưng nó không phân biệt được ngón tay là của nó hay là của người khác. Chỉ đến khoảng đâu chừng ba tháng bốn tháng sau, nó mới biết được là nó không là cái đó.
Bây giờ mình theo dõi mình thấy từ cái chỗ phi nhị nguyên tính nó với môi trường là 1, bây giờ nó biến dạng như thái cực sanh lưỡng nghi. Nó cảm nhận được bên này và bên kia nhưng nó chưa hình thành cái tôi, chỉ có biết mờ mờ bên này bên kia thôi. Thầy vẽ như một cái màn phân biệt bên này bên kia nhưng nó chưa ra hình người, chưa nhận ra tôi là tôi nghe bác, chưa có.
Hồi nãy cầm ngón tay không biết, bây giờ nó bỏ vô miệng, nó bắt đầu biết bên đây và bên kia nhưng vẫn chưa hình thành cái tôi. Trong lúc này thường thường nó có sự sợ hãi ghê gớm lắm nên con nít thường nó khóc nhiều lắm. Mà sự sợ hãi đi liền với giai đoạn này là sự sợ hãi bị nuốt chửng đi, bị tràn ngập, bị nén xuống, bị diệt mất. Người ta nghiên cứu thấy khi bà mẹ cho con bú, cái pressure của cái vú đè lên đứa nhỏ làm nó sợ nó khóc, sợ bị nghẹt. Nó đói quá, nó sợ không đủ, sợ chết. Nó có những cái sợ đó. Nhưng mà ai sợ bác? Nó có nỗi sợ nhưng không có chủ thể của cái sợ đó, chỉ có nỗi sợ thôi.
Trong giai đoạn này, điểm chính yếu là nó có cảm xúc thiệt nhưng nó chưa có yêu ghét gì cả, tất cả chỉ là phản xạ. Sự hiểu biết đó là phi nhị nguyên tính. Nó không có quan niệm gì về thời gian và không gian cả, không biết ngày đêm gì cả. Hình ảnh hiện ra trong đầu nó rồi mất đi. Bác để tay cho nó nhìn rồi nó không nhớ tay nằm đâu cả. Nó không có trí nhớ. Sau này vấn đề có trí nhớ là cực kỳ quan trọng.
Cái chủ thể bản ngã này chìm trong môi trường sống nhưng mà nó có phân biệt bên này bên kia, hơn được cái tầng hồi nãy chút xíu. Cái biểu tượng trong văn học, trong thần thoại, mình thấy con rắn nó cắn cái đuôi, có nghĩa là tự nó cắn nó, không hề biết cái đối tượng bên ngoài, đây là giai đoạn quan trọng của con người đầu tiên.
Nhưng 6 tháng sau, nó biến hóa từ chỗ biết đây và kia, bây giờ nó biết được thân này là của nó nhưng chữ tôi chưa hiện ra, nó biết được đây là thân của nó. Nó cắn cái tay thì nó biết đau, đập cái bàn nó biết cái bàn không phải là nó, nó phân biệt được. Tâm của nó bây giờ tách ra khỏi cái môi trường sống, nó nhận ra được thân xác của nó.
Thầy phải làm cái này để bác theo dõi và hiểu được quá trình tiến hóa. Khi thầy đi giảng, thầy có cái khó khăn lớn. Có người nói nếu thầy giảng cao quá thì không ai hiểu cả. Thầy nên kể chuyện thần thoại huyền bí cho bà con mê tín tin theo. Chứ thầy đi giảng triết lý đạo lý thì người ta không hiểu gì cả, thầy nói hà hà hà.
Người thì nói thầy phải giảng cho cao, thầy giảng thấp đâu ai thèm đi nghe, người ta muốn nghe cái cao, thầy cũng hà hà vì người nào nói cũng đúng cả, khó như vậy đó.
Khi thầy giảng triết lý thì người ta nói thầy, thầy đừng giảng triết lý vì bà con không thích nghe triết lý đâu, thầy cũng hà hà.
Có người khác lại nói thầy không giảng triết lý gì hết thì giảng Phật học làm cái gì, thầy cũng à à.
Khó như vậy bác, vì mình không biết thành phần đi nghe là thành phần nào cả. Nếu bác nghĩ mình học Phật mà lúc nào mình cũng nghe giảng là đừng ăn cắp ăn trộm, nghe giảng morale không thì chán quá. Nên thầy phải bắt đầu đưa chuyện học, chuyện dạy thêm để mình biết thêm chút xíu bác.
Nhắc lại, lúc đầu mình và môi trường sống là một. 4 tháng sau, thân mình tách ra khỏi môi trường sống, lần đầu tiên mình biết được đây là thân, đó là môi trường. Quá trình này gọi là quá trình tách rời.
Bây giờ sau khi tách rời môi trường rồi thì nó tới giai đoạn thứ hai là đồng hóa mình với thân xác, thân xác là một môi trường. Thành ra mình bắt đầu có những cảm giác phôi thai tức là giận khi không được, hay khó chịu vì đói quá hay là hết sức vui mừng vì sướng trong người, những cảm xúc rất là phôi thai.
Thân nó bắt đầu bò qua bò lại, cử động dữ lắm. Bác có để ý con bác lúc 4, 6 tháng nó động đậy dữ lắm. Lúc đầu nó chưa lăn qua lăn lại được, sau đó thì lật qua, bò. 5, 6 tháng sau thì nó bò dữ dội.
Cái đặc tính của bản ngã lúc đó nó không đồng hóa với môi trường sống nữa mà nó đồng hóa với thân xác, thành cái thân xác trở thành 1 môi trường mới. Bản ngã lúc đó gọi là body ego hay thân ngã, đây là cái bản ngã đầu tiên trong đời mình.
Những cái này rất quan trọng vì mình nghĩ rằng đức Phật nói mình vô ngã.
Té ra mình vô ngã vì mấy bác nhìn cho kỹ, tất cả những bản ngã này đều là do mình đồng hóa với một môi trường nào đó, khi mình đồng hóa với 1 môi trường thì mình gọi cái bản ngã đó là bản ngã của mình. Khi mình đồng hóa với môi trường sống thì mình không có bản ngã nhưng mình là cái vật chất. Khi mình đồng hóa với cái thân thì đây là lần đầu tiên cái thân xác mình là cái bản ngã này. Cái bản ngã này có cái phản xạ, đánh nó một cái thì nó giựt tay lại nó khóc. Lúc này đố bác em bé này có biết tranh danh tranh lợi không bác, nó có biết đi mua vé số để trúng độc đắc không? Có biết đi mánh mung chôm chỉa, biết nói láo không? Vì sao vậy? Vì nó chưa có ngôn ngữ, hình ảnh gì cả. Nên trong lúc này mình gọi body ego là cái ngã của nó gắn liền với thân xác, cái ngã đó không phải là tôi, chữ tôi trong đầu nó chưa hình thành. Nhưng bây giờ mấy bác có chữ tôi chưa? Cái tôi đó là cái tôi của bản ngã này phải không? Không. Tôi này còn cao hơn nữa. Từ từ bác sẽ thấy rõ hèn nào đức Phật nói vô ngã là đúng lắm chứ không phải không đâu.
Cho nên đây là sự đồng hóa mình với cái thân xác thôi, nên cái ngã lúc đầu tiên là cái ngã của thân xác. Trong thần thoại học thì nó có hình dạng là một con rắn có đầu người, biểu hiện của giai đoạn thứ hai, giai đoạn đầu con rắn cắn cái đuôi nó, bây giờ nó nhả cái đuôi ra, vẫn là rắn nhưng đầu nó là đầu người.
Bác nhớ đây là giai đoạn thứ hai trong sự phát triển con người mình mà giai đoạn đầu mình chưa có bản ngã, giai đoạn 2 bản ngã dính liền với thân xác của mình. Nếu người nào bị coma thì đố bác họ ở vào dạng 1 hay 2? Dạng số 1. Nhưng có nhiều người họ vẫn còn tri giác thì họ lại đồng hóa với cái dạng thứ 2.
Chủ thể bản ngã này đồng hóa với thân xác và những cảm xúc phôi thai của thân mà chữ tôi vẫn chưa thành hình. Sau 1 hồi, cảm xúc này càng lúc càng nhiều. Đứa bé nó khóc, la hét, muốn ăn thêm nó khóc. Khi cho nó uống sữa nó không thích nó vất đi mà mình tiếp tục cho nó là nó giận khóc la lên. Nếu 6,7 giờ là nó ăn mà bác về trễ 10 giờ đêm, nó sẽ giận dữ làm đủ trò. Nhưng mà nó không có chữ tôi trong đó, bác la nạt nó bao nhiêu thì nó càng khó chịu bấy nhiêu mà nó không cách chi diễn đạt được là vì sao nó khóc. Nó hoàn toàn là một cái phản xạ thôi, đó là cái bản ngã của thân xác, hoàn toàn phản xạ với cái điều kiện bên ngoài nhưng nó đỡ hơn giai đoạn 1 rồi.
Từ từ các phản xạ, cảm xúc đó tạo ra 1 môi trường tâm lý bên trong đầu nó mà mình phác họa bằng một mặt phẳng. Môi trường tâm lý này gồm những cảm xúc phôi thai như giận, sợ hãi, ham muốn ăn uống, muốn thỏa mãn những đòi hỏi của thân xác thôi. Lúc đó nó có muốn đi coi ciné không? Nó có biết phim hay truyện hay không bác? Nó không hề biết chuyện gì bên ngoài cả. Nó ở trong cái thế giới rất nhỏ bé của nó. Những cảm xúc của nó bộc phát lên rồi biến mất.
Thời trước, nếu bác đưa tay ra, nó nhìn rồi thì nó quên. Bây giờ nó nhớ lâu hơn 1 chút, tay bác đưa ra rồi bác đi thì trong đầu nó hình ảnh cái tay vẫn còn kéo dài ra. Khi đứa nhỏ nhìn, nó nhìn chăm chăm, có sự chú ý đó vì nó bắt đầu qua giai đoạn nó thấy được hiện tại kéo dài ra một chút. Nhưng trong đầu nó có quá khứ vị lai không bác? Chỉ có hiện tại mà thôi. Nó không nhớ tới quá khứ, không biết tương lai. Trong đời nó bây giờ chỉ có một hiện tại duy nhất mà thôi. Tức nó luôn luôn sống trong hiện tại, nó không có quá khứ cũng không có vị lai.
Như mình thì mình thấy có đồng hồ, có giờ chạy đàng hoàng nhưng với nó thì nó chỉ có hiện tại mà hiện tại ở đây gọi là extended present, thời gian kéo dài ra chút xíu. Thành ra khi nó giận lên rồi, 5 phút sau nó quên mất không còn nữa. Nhiều khi đặc tính này kéo dài tới 10, 12 tuổi. Nhiều đứa trẻ nó giận nhau rồi 5 phút sau làm quen lại liền, không nhớ gì cả. Vì óc của nó lúc nào cũng ở trong thời hiện tại, không có quá khứ vị lai. Bây giờ mình lớn mình khổ hơn phải không bác. Mình giận người nào thì mình giận suốt đời, lâu lắm, dai lắm chứ không có chuyện giận 2, 3 ngày 2, 3 tháng đâu, phải bài kích đánh đấm suốt đời kìa. Thường thường là không vừa đâu.
Đó là tác dụng của ngôn ngữ. Chính ngôn ngữ đã tạo ra một không gian hoàn toàn mới. Lúc chưa có ngôn ngữ, môi trường tâm lý của thân xác có đủ những chuyện này. Khi nào nó thoát ra khỏi môi trường này? Từ trong chỗ giận dữ sợ hãi bây giờ nó có một tâm thức mới. Tâm thức này lạ lắm, bắt đầu định nghĩa được.
Bây giờ mình nói cái ly, khi nó nghe tiếng 'cái lý, nó ghép lại với nhau, lần thứ 2 mình nói cái ly là nó biết. Thí dụ con bác tên Loan. Khi bác kêu 'Loan', nó nhìn bác. Đó là một cái nhiệm mầu nhất của vũ trụ, bác có thể ghép âm thanh đó trong cái tâm thức lấy cái chữ đó để định nghĩa nó là ai. Tức là chủ thể hóa âm thanh đó, làm cho âm thanh đó trở thành cái chủ thể và nó nhận ra cái âm thanh đó là nó. Đó là sự chấp trước kiên cố nhất của con người mà mình gọi là chấp ngã khởi đầu tiên cả, dễ sợ không. Đừng nói con người, con chó cũng vậy . Bà chị thầy thấy con chó nhỏ có tháng mấy, tội quá vì người ta sẽ chích thuốc cho chết vì không ai nhận. Bà thấy thương đem về. Bà thương nhưng bà lại bỏ qua chỗ thầy. Thầy ở trong cái núi, bà nói để con chó giữ nhà dù thầy không có nhà. Thầy cho ngồi với thầy, ngay sau lưng thầy. Thầy ngồi thiền, nó ngồi sát sau lưng. Rồi nó bò ra ngồi lên chân thầy, không cho thầy nhúc nhích. Thầy vuốt nó rồi nói:
-Tao đặt tên cho mày nhe. Tên Dana. Thầy nói tiếng Việt xong rồi nói tiếng Anh, rồi tiếng Tàu, tiếng Bắc luôn.
Con chó nó nghe xong nó nhớ, nó biết, lạ như vậy đó. Mình nói như vậy thôi, thầy chỉ cầm cái mõm nó lên nói vô mặt nó thôi, vậy mà nó biết. Sau khi thầy nói xong rồi, thầy tiếp tục ngồi thiền. Sau thầy đi ra, nó tới bươi đồ chỗ thầy ngồi. Thầy mới nói: Dana! Nó quay lại nhìn, thầy thấy rợn tóc gáy luôn bác. Thầy sợ luôn vì thầy không ngờ sự chấp trước hay cái nhận định ra, tạo thành cái bản ngã mau lẹ thần tốc như vậy, cực kỳ siêu việt. Thần tốc đến không ngờ được. Nhưng từ cái chữ tên đó, làm sao bác chấp đến cái độ bác biết đó là cái tên của bác, bác nhận nó là mình được, bác thấy nó hay không? Cho nên vô minh có sức mạnh khiếp đảm đến như vậy.
Khi mình ở trong vùng giận dữ, sợ hãi ham muốn, bác chìm trong môi trường này, như con nít, nó không hề biết đến những môi trường khác. Ví dụ thường thường hồi ở chùa Vạn Phật lúc các thầy giảng có mấy đứa nhỏ 2, 3 tuổi bò lăn la hét đủ thứ cả. Có lúc mấy người giảng họ bực mình, la im đi. Bà mẹ bưng nó ra, bà la im đi không được nói chuyện nhưng đứa nhỏ nghe nó hiểu không bác? Không, nó tiếp tục ồn ào không sợ gì cả. Có đứa 4, 5 tuổi, mình ngồi trên giảng cho cha mẹ nó, thấy nó đi ra đi vô vất đồ vất đạc, nó hoàn toàn chìm ngập trong môi tường tâm lý của nó. Mình nói chuyện bằng ngôn ngữ trên này nhưng nó chỉ tồn tại trong môi trường của nó thôi, không có môi trường thứ ba nên nó không hiểu gì hết. Bác có dọa, đập nó có đau quá thì bác tác động lên môi trường vật chất, làm nó khởi lên sự sợ hãi nó mới im. Tại sao cha mẹ cho là đánh đứa con thì nó mới nghe? Vì cha mẹ không biết rằng đứa con nó không thể hiểu được ngôn ngữ nên đánh nó. Có hiệu quả không bác? Vô cùng hiệu quả, nó im liền. Nhưng sau đó nó lại tiếp tục nữa, cha mẹ lại đánh nữa, nó im rồi lại tiếp tục. Sau này mình đặt thành câu ca dao luôn: thương cho roi cho vọt. Nhưng thật ra mình trật rồi. Thời đại này mình không nên đánh con nít vì nó không có môi trường nó hiểu, đánh nó làm chi. Chuyện này là chuyện thông thường nhất. Mình đã lớn tuổi mà nếu môi trường tâm lý body ego này còn mạnh thì mình vẫn còn bị kẹt vào cái tâm thái này tức là cái cảm xúc, cảm tình của mình mạnh làm mình không thể ra ngoài được. Mình nói giận mất khôn vì cái tâm, cái môi trường mạnh quá mà mình bị chìm trong cái môi trường đó.
Ngôn ngữ xuất hiện là cái lúc quan trọng đầu tiên nhất của cuộc đời mình. Nó bắt đầu phát triển một dạng mới của con nít là dạng lý trí, khả năng nhận biết, khả năng liên hệ với đối tượng trong tâm. Lúc đầu là hình ảnh không tên, bây giờ hình ảnh có tên, có chữ nó gắn liền trong đầu thành ra bây giờ óc mình không những có giận dữ, thỏa mãn, tham... mà có thêm 1 hành trạng mới là ngôn ngữ. Mỗi ngôn ngữ là một biểu tượng gắn liền với 1 chuyện gì đó bên ngoài. Nên ngôn ngữ là thế giới của biểu tượng, ý tưởng, quan niệm mà trước chưa có. Phát hiện ra ngôn ngữ có thể nói là 1 cuộc cách mạng lớn nhất trong lịch sử nhân loại. Vì chỉ có con người là có ngôn ngữ, các thú vật đều không có. Sự phát triển của ngôn ngữ đi đôi với cái óc phía trên, gọi là neocortex.
Hồi nãy, bản ngã gắn liền với thân xác. Giờ thì bản ngã gắn liền với chữ, với hình ảnh của ngôn ngữ. Mà chữ nào là chữ mạnh nhất bác? Chữ TÔI. Do đó nếu nói phải diệt cái bản ngã là trật rồi. Mới đầu cái bản ngã gắn liền với thân xác mà không có tên tuổi gì cả, bây giờ nó có cái tên mà chữ tôi là chữ đầu tiên cả. Bởi vậy sự phát triển của biểu tượng quan trọng lắm.
Với 1 đứa con nít, nếu mình nói đây là cái ly mà trong đầu nó hiện ra cái ly thì đó là khả năng cực kỳ quan trọng của loài người mà nhiều loài vật không có được. Con két, con chó có thể làm được nhưng nhiều loài vật khác như con chim không làm được. Cái khả năng liên hệ 1 biểu tượng, chữ, âm thanh với 1 thực tại thì chỉ có con người mới phát triển được cực kỳ mạnh và sâu đậm.
Vì mình có khả năng như vậy nên mình bắt đầu suy nghĩ những chuyện không có trong thế giới vật chất bên ngoài. Thí dụ những lời thầy nói đây không có bên ngoài, chỉ có trong đầu mà thầy chia sẻ với bác. Khi óc bác nhận được lời nói của thầy thì mình chia sẻ những hình ảnh trong đầu với nhau, bên ngoài không có. Ngôn ngữ là bước nhảy quan trọng nhất của tiến hóa. Ngôn ngữ làm mình tách ra khỏi thế giới cảm xúc. Mỗi tín hiệu của mình có một ngôn ngữ đại biểu. Phần này là phần mình quên nhiều lắm trong chuyện tu hành khiến mình không biết động năng tu hành ở chỗ nào....
Tóm tắt lại, đầu tiên đẻ ra mình và môi trường sống là một, 4 tháng sau mình cảm nhận ra được thân mình và môi trường là 2 cái khác nhau tức mình tách ra khỏi môi trường thân xác.
Sau một hồi thân xác có 1 môi trường khác với đặc tính là cảm xúc mình không nhận ra tức là môi trường tâm lý. Từ từ ngôn ngữ xuất hiện làm mình tách khỏi môi trường tâm lý, tức là mình tách ra khỏi một môi trường thì mình lại tạo ra một môi trường mới. Đó là cái động lực tiến hóa. Lúc đầu mình có bản ngã là không, là vật chất môi trường sống. Giai đoạn 2, bản ngã mình là cái thân ngã - body ego, mình tức là cái thân. Giai đoạn thứ 3 mình tức là cái tâm lý. Tiếp tục, mình đồng hóa với ngôn ngữ. Khi mình suy nghĩ, mình tức là suy nghĩ của mình ? Hiện giờ mình chưa tách khỏi sự suy nghĩ của mình.
Mình có 3 cái môi trường: môi trường sống, môi trường tâm lý và môi trường lý trí. Nếu nói theo ngôn ngữ Phật giáo là 'sắc thọ tưởng' nhưng mình không dùng những từ này, mình dùng những chữ thông thường thôi.
Từng môi trường xuất hiện vào từng thời điểm của cuộc sống mình.
Tốt, có bao nhiêu người thấy đời đau khổ muốn tu, xin giơ tay.
Úi chà, nhiều đó nhe.
Người nào có lý do khác xin giơ tay.
Muốn cứu độ chúng sanh?
Bác độ được ông chồng bác chưa?
Theo các bác thì độ chúng sanh ngoài đường trước hay độ ông chồng trước bác?
Chúng sanh trước!
Cám ơn bác.
Có bao nhiêu người có lý tưởng đi độ chúng sanh nên mới tu, xin giơ tay.
Đây là thầy muốn thành thật hỏi bác cái lý do đầu tiên khiến bác muốn đi học Phật pháp kìa. Sau này rồi thì người nào cũng có lý tưởng cao thượng muốn cứu độ chúng sinh cả.
Có ai có lý do khác không.
Anh bên này nè. Anh muốn feel good, muốn tìm cảm giác sung sướng nên tu chơi? Được.
Có bao người muốn feel good nên muốn tu, xin cho biết.
Có bác bên này nè? Bác muốn tìm hạnh phúc? Bác đã tìm được hạnh phúc chưa? Bác đang đi tìm ở chỗ mô? Ở các thầy chứ còn ai.
Bác này hay nè. Bác muốn đi tìm hạnh phúc nhưng bác đi tìm mấy ông thầy chứ không tìm chỗ khác, hạnh phúc mà tìm bên ngoài, lạ ghê. Lạ chứ không có gì sai. Hạnh phúc không tìm bên trong mà lại tìm bên ngoài, lạ thật.
Có bao nhiêu người đi tìm hạnh phúc bên ngoài xin giơ tay,
bao nhiêu người đi tìm hạnh phúc nơi mấy ông thầy xin giơ tay. Có một ng??i! Có bao nhiêu người đi tìm hạnh phúc bên trong xin giơ tay.
Sau khi bác trả lời như vậy rồi thi thầy xin nói cho bác biết lý do thầy đi tu. Thầy đi tu là vì thấy thấy có chuyện lạ. Số là ông bố thầy là bác sĩ, có bệnh không chữa được là bệnh ung thư ruột già và có thời gian không thể nào nằm xuống ngủ được. Lúc đó có một ông thầy tu hoàn toàn không biết gì về y khoa cả là thầy Viên Đức, lại trị bệnh được cho ông bác sĩ, làm cho ông nằm xuống ngủ được. Vì lý do đó mà thầy đi học đạo, cái khó hiểu là ông thầy tu không biết gì về y học mà lại trị được bệnh cho 1 ông bác sĩ, mà bệnh của thân chứ không phải của tâm. Thành vì vậy thầy lấy làm kỳ diệu, thầy xin đi tu học, rồi từ điều này dẫn tới điều kia, phát tâm ra làm đủ thứ chuyện cả.
Mọi người muốn tìm chân lý là điều hay, mà lý do cho mình tu còn do một quan điểm rất đặc biệt nói rằng mình là phàm phu nhưng mình sẽ thành Phật. Lý thuyết cực kỳ quan trọng bên nhà Phật là Phật nhận ra rằng mọi người đều có Phật tánh. Mình sẽ tu để từ từ mình tiến tới một cái giai đoạn hoàn toàn giải thoát như Phật. Cái quan điểm đạt được cái Phật tánh cực kỳ quan trọng. Trong quá trình tu hành thì đây là cái điều các bác sẽ thấy. Hồi nãy câu trả lời của các bác rất là quan trọng. Mình phải phát triển cái Phật tánh giống như cái hoa nở cho đến lúc nở toàn bộ, tức là một quá trình làm sao cho cánh hoa trong lòng mình, Phật tánh trong lòng mình, cứ tiếp tục khai mở, tiếp tục khai mở đến lúc hoàn toàn. Quá trình đó bây giờ mình dùng chữ tiến hóa để diễn tả. Thời xưa người ta không nói là tiến hóa. Cái biểu tượng hoa sen là biểu tượng có từ rất lâu, từ lúc đức Phật ra đời cho đến bây giờ. Cái biểu tượng đó nói mình tu giống như cái hoa sen càng ngày càng mở rộng ra cho đến lúc nở toàn diện và chuyện tiến hóa này đưa tới một cái luận đề rất quan trọng trong nhà Phật là sự tu hành có từng giai tầng một. Mình di chuyển và tiến hóa, lột xác từng giai đoạn một đến khi thành Phật. Cái tiến hóa và lột xác đó là cái động năng quan trọng nhất để mình tu hành. Nếu bác tu để tìm chân lý thì vì sao bác tìm chân lý, vì bác muốn tiến hóa. Vì sao bác muốn sửa đổi tâm tánh, vì bác muốn tốt hơn, mà tốt hơn tức là tiến hóa. Trong mỗi tầng này, tầng sau luôn luôn tốt hơn tầng trước. Đó là lý do mình tu .
Nhưng người ta hay nhấn mạnh vào cái hình phạt:
nếu mày không tu thì mày sẽ đọa địa ngục, nếu mày làm bậy thì mày sẽ rớt xuống làm nga. quỷ.
Mình có nhiều dọa nạt quá, thành ra làm cho mình bị distracted, mình quên rằng té ra mình sống để mà tu thì sự tu hành này làm sao mình phát triển ra như cái hoa càng ngày càng nở rộng.
Nhiều dọa nạt quá thì biến thành mình chỉ nhấn mạnh vào cái chuyện là làm sao giữ giới luật, làm sao cho mình đừng phạm luật lệ mà quên rằng tất cả những cái đó chỉ để đưa tới một cái chuyện là làm sao cho mình được tiến hóa.
Nên nếu bác học đạo thì nên biết tu là tiến hóa.
Đó là cái định nghĩa quan trọng nhất của kinh Hoa Nghiêm.
Kinh Hoa Nghiêm có 42 bậc tiến hóa, từ thập trụ, thập hạnh, thập hồi hướng, thập điện đến đẳng giác, diệu giác. Vì lý do đó nên ta tin rằng tu là sự tiến hóa. Đọc KHN không có chỗ nào nói chuyện trừng phạt người này người kia cả. Chỉ nói rằng mình phải không ngừng khai mở tâm bồ tát ra để tiến hóa.
Trong quá trình tiến hóa đó, sẽ có chuyện mình đi cứu người này người khác, độ chúng sanh. Thành ra không những mình mất đi cái sợ mà không có cái ham muốn nữa. Không còn ham muốn, không còn đi tìm nữa mà tu là cứ tiếp tục làm sao khai mở. Té ra tu hành là con đường khai mở mà không phải là con đường đi tìm, cũng không phải là con đường đi đến chỗ này chỗ kia. Nếu các bác đứng lên đi về ngay giờ này thì thầy cũng vui là bác đã biết được duy nhất chuyện bác cần làm là làm sao cho con người bác, tâm bác, đời bác, không ngừng khai mở. Đây mới đúng là cái đạo của KHN hay cái đạo của viên giáo, không phải chuyện đi tìm chân lý, không phải chuyện đi tìm một cái gì cao siêu. Cái đạo khai mở ngay đây, ngay lúc này, ngay bây giờ. Nếu bác khai mở một chút rồi ngừng lại nói tôi khai mở đủ rồi là sai, phải không ngừng khai mở tâm, mình cứ mở ra mở ra, mỗi lần mở là mỗi lần tiến hóa lên. Đây là cái tiền đề căn bản nhất.
Hình 1
Bây giờ để cho các bác không đi lần trước hiểu, thầy xin tóm tắt lại bài giảng lần trước.
Phần đầu mình nói về con người tiến hóa, phần hai về cái nhân duyên làm cho mình kẹt trong vòng sanh tử.
Thầy nói cho các bác biết đây, mục đích của tu hành là siêu thoát luân hồi, tiến hóa vượt ra ngoài vòng sanh tử.
Lần trước mình đã giảng rồi cái sự siêu thoát và vượt thoát ra khỏi LH.
Mục đích siêu thoát LH là cái động năng của tiến hóa. Nếu mình biết được lý do gì mình ở trong LH thì mình mới siêu thoát được. Xong thầy giảng về 5 cái vòng mình cần siêu thoát là phần căn bản nhất của bài học lần trước là cái sự lưu chuyển trong sanh tư? LH ở trong cái vòng 12 nhân duyên. 12 nhân duyên này gói ghém trong chuyện ngũ ấm SắcTho. Tưởng Hành Thức thôi.
Chủ yếu con đường tu hành là mình phải đi cái vòng tiềm thức vô minh đi trở về lại cái giác ngộ hay là tánh giác. Con đường này là con đường xoắn trôn từ chỗ vô minh tiềm thức, đi 1 vòng để làm sao phát triển được cái siêu thức. Nếu bác chỉ đi tới 1 nửa thôi mà bác chết thì phải đi lại, sống lại để tiếp tục đi. Mỗi đời bác làm được 1 phần cho tới lúc nào cuối cùng cả bác trở về lại được cái tánh giác ngộ thì coi như là con đường LHST của bác ngừng lại. Bác thấy có giản dị không bác? Nhưng đó là cái bộ sườn căn bản nhất mà mình nói lúc đầu tiên.
Bộ sườn căn bản nhất của tu hành là mình sẽ tiếp tục đi xoắn trôn như vậy cho tới lúc thành Phật. Bác muốn đi đường thẳng cũng được nhưng xoắn trôn là nói nếu mình đi 1 hồi rồi mình chết thì mình phải đi tiếp tục lại. Nhưng mình đi làm sao mà tới chỗ cuối cùng cả mình giác ngô. Phật tánh thì thôi. Con đường như vậy gọi là tiến hóa. Do đó khi bác nhìn theo quan điểm này thì bác sẽ không có ý tưởng là mình tu đúng hay tu sai hay chi đó mà mình sẽ chỉ có quan điểm là mình tu có khai mở tâm tánh mình hay không. Không cần phải là tu ngoại đạo hay tu Phật giáo hay tu Thiên Chúa. Bất cứ cái đạo nào cũng phải coi mình tu mình có khai mở được cuối cùng tới chỗ giác ngộ hay không.
Đó là phần ôn lại ngắn nhất về bài lần trước. Lần trước mình nói tới chỗ làm sao phải đi từ tiềm thức vô minh đi một vòng về lại cái siêu thức tức là cái giác ngộ. Gọi là LH có nghĩa là một người không đi hết vòng tròn này, đi một nửa thôi, mà chết thì họ phải trở lại từ đầu tiếp tục, rồi đi không hết nữa thì lại trở lại tiếp tục nữa cho đến khi nào làm thành cái vòng tròn này thì thôi. Đó là LHST.
Sau khi nói như vậy rồi thì mình phải có một cái chi chứng minh cho bác biết là thực sự là đi không hết vòng thì rớt lại. Mình sẽ nghiên cứu ngay trong cuộc đời của mình bây giờ. Sau khi thấy cuộc đời mình, cuối giờ bác sẽ biết bác đang ở giai đoạn nào.
Lúc con người mới sanh ra (thầy không nói chuyện lúc nằm trong bụng mẹ vì nếu nói chuyện này thì sẽ dài lắm), lúc sinh ra tức vô minh duyên hành hành duyên thức đã có rồi, danh sắc lục nhập đã có rồi.
Em bé mới chào đời có biết nói không bác, có biết đi shopping không? Không. Nó khóc. Nó khóc nhưng mà nó có phân biệt được chuyện này chuyện nọ không bác. Không, nó ở trong thế giới của nó mà cái đặc biệt nhất là em bé này nó đồng hóa nó với môi trường sống tức là mẹ nó, cái giường cái bàn cái ghế, nó không có một sự phân biệt nào cả. Tức là cái nóng cái lạnh mạnh đến nỗi nó không phân biệt được, óc nó chưa phát triển được cái bộ phận để biết được cái cảm xúc cho nên nó hoàn toàn ở trong giai đoạn nó và môi trường sống là một. Giai đoạn này gần như người nào cũng trải qua cả. Nó đái ỉa ăn uống nhưng hoàn toàn nó không biết gì cả. Nó embeđed, chôn, lún trong cái môi trường sống đó. Nó đồng hóa với môi trường sống đó, thành ra nếu nó la khóc mà bác nói im đi tao đập cho bây giờ thì nó có nghe không bác? Không. Vì nó chưa phát triển bộ phận của óc để phân tích, để hiểu ngôn ngữ gì cả.
Đối tượng là môi trường và chủ thể là em bé hoàn toàn giống nhau. Ông Jean Piaget là người chuyên về nghiên cứu sự hiểu biết của con nít nói rằng thời này là thời em bé và môi trường chỉ là một thứ vật chất thôi. Đây là trạng thái gọi là phi nhị nguyên tính, nhưng không phải là nhất nguyên, cũng không phải là nhị nguyên, nó có cái tên là absolute adual. Nó không biết gì hết mà chỉ là một cục thịt mềm. Đây là trạng thái mình gọi là vô minh.
Nếu bác đọc về đạo giáo (taoism), có một cái sai lầm là nói rằng mình tu đạo thì rốt cuộc mình phải trở lại như em bé thơ hoặc như một cục gỗ chưa khắc, té ra họ nói ví dụ đó là họ muốn nói bất nhị (non dual) nhưng họ dùng một biểu tượng sai lầm vì lúc đó họ không biết về tâm lý học, họ không biết rằng em bé ở trong dạng hoàn toàn vô minh, không hiểu biết gì hết vì chưa có cách gì để hiểu biết. Vì đó mà đạo giáo có sự thiếu sót hiểu lầm về nguyên lý chân như bất biến. Tóm tắt lại, chủ thể bản ngã đồng nhất với môi trường vật chất.
Chủ thể bản ngã này là cái quá trình mình phải theo dõi từ đầu đến cuối thì mình hiểu được tại sao mình phải thoát LHST. Bác đưa ngón tay ra đứa nhỏ nó cầm ngón tay bác nhưng nó không phân biệt được ngón tay là của nó hay là của người khác. Chỉ đến khoảng đâu chừng ba tháng bốn tháng sau, nó mới biết được là nó không là cái đó.
Bây giờ mình theo dõi mình thấy từ cái chỗ phi nhị nguyên tính nó với môi trường là 1, bây giờ nó biến dạng như thái cực sanh lưỡng nghi. Nó cảm nhận được bên này và bên kia nhưng nó chưa hình thành cái tôi, chỉ có biết mờ mờ bên này bên kia thôi. Thầy vẽ như một cái màn phân biệt bên này bên kia nhưng nó chưa ra hình người, chưa nhận ra tôi là tôi nghe bác, chưa có.
Hồi nãy cầm ngón tay không biết, bây giờ nó bỏ vô miệng, nó bắt đầu biết bên đây và bên kia nhưng vẫn chưa hình thành cái tôi. Trong lúc này thường thường nó có sự sợ hãi ghê gớm lắm nên con nít thường nó khóc nhiều lắm. Mà sự sợ hãi đi liền với giai đoạn này là sự sợ hãi bị nuốt chửng đi, bị tràn ngập, bị nén xuống, bị diệt mất. Người ta nghiên cứu thấy khi bà mẹ cho con bú, cái pressure của cái vú đè lên đứa nhỏ làm nó sợ nó khóc, sợ bị nghẹt. Nó đói quá, nó sợ không đủ, sợ chết. Nó có những cái sợ đó. Nhưng mà ai sợ bác? Nó có nỗi sợ nhưng không có chủ thể của cái sợ đó, chỉ có nỗi sợ thôi.
Trong giai đoạn này, điểm chính yếu là nó có cảm xúc thiệt nhưng nó chưa có yêu ghét gì cả, tất cả chỉ là phản xạ. Sự hiểu biết đó là phi nhị nguyên tính. Nó không có quan niệm gì về thời gian và không gian cả, không biết ngày đêm gì cả. Hình ảnh hiện ra trong đầu nó rồi mất đi. Bác để tay cho nó nhìn rồi nó không nhớ tay nằm đâu cả. Nó không có trí nhớ. Sau này vấn đề có trí nhớ là cực kỳ quan trọng.
Cái chủ thể bản ngã này chìm trong môi trường sống nhưng mà nó có phân biệt bên này bên kia, hơn được cái tầng hồi nãy chút xíu. Cái biểu tượng trong văn học, trong thần thoại, mình thấy con rắn nó cắn cái đuôi, có nghĩa là tự nó cắn nó, không hề biết cái đối tượng bên ngoài, đây là giai đoạn quan trọng của con người đầu tiên.
Nhưng 6 tháng sau, nó biến hóa từ chỗ biết đây và kia, bây giờ nó biết được thân này là của nó nhưng chữ tôi chưa hiện ra, nó biết được đây là thân của nó. Nó cắn cái tay thì nó biết đau, đập cái bàn nó biết cái bàn không phải là nó, nó phân biệt được. Tâm của nó bây giờ tách ra khỏi cái môi trường sống, nó nhận ra được thân xác của nó.
Thầy phải làm cái này để bác theo dõi và hiểu được quá trình tiến hóa. Khi thầy đi giảng, thầy có cái khó khăn lớn. Có người nói nếu thầy giảng cao quá thì không ai hiểu cả. Thầy nên kể chuyện thần thoại huyền bí cho bà con mê tín tin theo. Chứ thầy đi giảng triết lý đạo lý thì người ta không hiểu gì cả, thầy nói hà hà hà.
Người thì nói thầy phải giảng cho cao, thầy giảng thấp đâu ai thèm đi nghe, người ta muốn nghe cái cao, thầy cũng hà hà vì người nào nói cũng đúng cả, khó như vậy đó.
Khi thầy giảng triết lý thì người ta nói thầy, thầy đừng giảng triết lý vì bà con không thích nghe triết lý đâu, thầy cũng hà hà.
Có người khác lại nói thầy không giảng triết lý gì hết thì giảng Phật học làm cái gì, thầy cũng à à.
Khó như vậy bác, vì mình không biết thành phần đi nghe là thành phần nào cả. Nếu bác nghĩ mình học Phật mà lúc nào mình cũng nghe giảng là đừng ăn cắp ăn trộm, nghe giảng morale không thì chán quá. Nên thầy phải bắt đầu đưa chuyện học, chuyện dạy thêm để mình biết thêm chút xíu bác.
Nhắc lại, lúc đầu mình và môi trường sống là một. 4 tháng sau, thân mình tách ra khỏi môi trường sống, lần đầu tiên mình biết được đây là thân, đó là môi trường. Quá trình này gọi là quá trình tách rời.
Bây giờ sau khi tách rời môi trường rồi thì nó tới giai đoạn thứ hai là đồng hóa mình với thân xác, thân xác là một môi trường. Thành ra mình bắt đầu có những cảm giác phôi thai tức là giận khi không được, hay khó chịu vì đói quá hay là hết sức vui mừng vì sướng trong người, những cảm xúc rất là phôi thai.
Thân nó bắt đầu bò qua bò lại, cử động dữ lắm. Bác có để ý con bác lúc 4, 6 tháng nó động đậy dữ lắm. Lúc đầu nó chưa lăn qua lăn lại được, sau đó thì lật qua, bò. 5, 6 tháng sau thì nó bò dữ dội.
Cái đặc tính của bản ngã lúc đó nó không đồng hóa với môi trường sống nữa mà nó đồng hóa với thân xác, thành cái thân xác trở thành 1 môi trường mới. Bản ngã lúc đó gọi là body ego hay thân ngã, đây là cái bản ngã đầu tiên trong đời mình.
Những cái này rất quan trọng vì mình nghĩ rằng đức Phật nói mình vô ngã.
Té ra mình vô ngã vì mấy bác nhìn cho kỹ, tất cả những bản ngã này đều là do mình đồng hóa với một môi trường nào đó, khi mình đồng hóa với 1 môi trường thì mình gọi cái bản ngã đó là bản ngã của mình. Khi mình đồng hóa với môi trường sống thì mình không có bản ngã nhưng mình là cái vật chất. Khi mình đồng hóa với cái thân thì đây là lần đầu tiên cái thân xác mình là cái bản ngã này. Cái bản ngã này có cái phản xạ, đánh nó một cái thì nó giựt tay lại nó khóc. Lúc này đố bác em bé này có biết tranh danh tranh lợi không bác, nó có biết đi mua vé số để trúng độc đắc không? Có biết đi mánh mung chôm chỉa, biết nói láo không? Vì sao vậy? Vì nó chưa có ngôn ngữ, hình ảnh gì cả. Nên trong lúc này mình gọi body ego là cái ngã của nó gắn liền với thân xác, cái ngã đó không phải là tôi, chữ tôi trong đầu nó chưa hình thành. Nhưng bây giờ mấy bác có chữ tôi chưa? Cái tôi đó là cái tôi của bản ngã này phải không? Không. Tôi này còn cao hơn nữa. Từ từ bác sẽ thấy rõ hèn nào đức Phật nói vô ngã là đúng lắm chứ không phải không đâu.
Cho nên đây là sự đồng hóa mình với cái thân xác thôi, nên cái ngã lúc đầu tiên là cái ngã của thân xác. Trong thần thoại học thì nó có hình dạng là một con rắn có đầu người, biểu hiện của giai đoạn thứ hai, giai đoạn đầu con rắn cắn cái đuôi nó, bây giờ nó nhả cái đuôi ra, vẫn là rắn nhưng đầu nó là đầu người.
Bác nhớ đây là giai đoạn thứ hai trong sự phát triển con người mình mà giai đoạn đầu mình chưa có bản ngã, giai đoạn 2 bản ngã dính liền với thân xác của mình. Nếu người nào bị coma thì đố bác họ ở vào dạng 1 hay 2? Dạng số 1. Nhưng có nhiều người họ vẫn còn tri giác thì họ lại đồng hóa với cái dạng thứ 2.
Chủ thể bản ngã này đồng hóa với thân xác và những cảm xúc phôi thai của thân mà chữ tôi vẫn chưa thành hình. Sau 1 hồi, cảm xúc này càng lúc càng nhiều. Đứa bé nó khóc, la hét, muốn ăn thêm nó khóc. Khi cho nó uống sữa nó không thích nó vất đi mà mình tiếp tục cho nó là nó giận khóc la lên. Nếu 6,7 giờ là nó ăn mà bác về trễ 10 giờ đêm, nó sẽ giận dữ làm đủ trò. Nhưng mà nó không có chữ tôi trong đó, bác la nạt nó bao nhiêu thì nó càng khó chịu bấy nhiêu mà nó không cách chi diễn đạt được là vì sao nó khóc. Nó hoàn toàn là một cái phản xạ thôi, đó là cái bản ngã của thân xác, hoàn toàn phản xạ với cái điều kiện bên ngoài nhưng nó đỡ hơn giai đoạn 1 rồi.
Từ từ các phản xạ, cảm xúc đó tạo ra 1 môi trường tâm lý bên trong đầu nó mà mình phác họa bằng một mặt phẳng. Môi trường tâm lý này gồm những cảm xúc phôi thai như giận, sợ hãi, ham muốn ăn uống, muốn thỏa mãn những đòi hỏi của thân xác thôi. Lúc đó nó có muốn đi coi ciné không? Nó có biết phim hay truyện hay không bác? Nó không hề biết chuyện gì bên ngoài cả. Nó ở trong cái thế giới rất nhỏ bé của nó. Những cảm xúc của nó bộc phát lên rồi biến mất.
Thời trước, nếu bác đưa tay ra, nó nhìn rồi thì nó quên. Bây giờ nó nhớ lâu hơn 1 chút, tay bác đưa ra rồi bác đi thì trong đầu nó hình ảnh cái tay vẫn còn kéo dài ra. Khi đứa nhỏ nhìn, nó nhìn chăm chăm, có sự chú ý đó vì nó bắt đầu qua giai đoạn nó thấy được hiện tại kéo dài ra một chút. Nhưng trong đầu nó có quá khứ vị lai không bác? Chỉ có hiện tại mà thôi. Nó không nhớ tới quá khứ, không biết tương lai. Trong đời nó bây giờ chỉ có một hiện tại duy nhất mà thôi. Tức nó luôn luôn sống trong hiện tại, nó không có quá khứ cũng không có vị lai.
Như mình thì mình thấy có đồng hồ, có giờ chạy đàng hoàng nhưng với nó thì nó chỉ có hiện tại mà hiện tại ở đây gọi là extended present, thời gian kéo dài ra chút xíu. Thành ra khi nó giận lên rồi, 5 phút sau nó quên mất không còn nữa. Nhiều khi đặc tính này kéo dài tới 10, 12 tuổi. Nhiều đứa trẻ nó giận nhau rồi 5 phút sau làm quen lại liền, không nhớ gì cả. Vì óc của nó lúc nào cũng ở trong thời hiện tại, không có quá khứ vị lai. Bây giờ mình lớn mình khổ hơn phải không bác. Mình giận người nào thì mình giận suốt đời, lâu lắm, dai lắm chứ không có chuyện giận 2, 3 ngày 2, 3 tháng đâu, phải bài kích đánh đấm suốt đời kìa. Thường thường là không vừa đâu.
Đó là tác dụng của ngôn ngữ. Chính ngôn ngữ đã tạo ra một không gian hoàn toàn mới. Lúc chưa có ngôn ngữ, môi trường tâm lý của thân xác có đủ những chuyện này. Khi nào nó thoát ra khỏi môi trường này? Từ trong chỗ giận dữ sợ hãi bây giờ nó có một tâm thức mới. Tâm thức này lạ lắm, bắt đầu định nghĩa được.
Bây giờ mình nói cái ly, khi nó nghe tiếng 'cái lý, nó ghép lại với nhau, lần thứ 2 mình nói cái ly là nó biết. Thí dụ con bác tên Loan. Khi bác kêu 'Loan', nó nhìn bác. Đó là một cái nhiệm mầu nhất của vũ trụ, bác có thể ghép âm thanh đó trong cái tâm thức lấy cái chữ đó để định nghĩa nó là ai. Tức là chủ thể hóa âm thanh đó, làm cho âm thanh đó trở thành cái chủ thể và nó nhận ra cái âm thanh đó là nó. Đó là sự chấp trước kiên cố nhất của con người mà mình gọi là chấp ngã khởi đầu tiên cả, dễ sợ không. Đừng nói con người, con chó cũng vậy . Bà chị thầy thấy con chó nhỏ có tháng mấy, tội quá vì người ta sẽ chích thuốc cho chết vì không ai nhận. Bà thấy thương đem về. Bà thương nhưng bà lại bỏ qua chỗ thầy. Thầy ở trong cái núi, bà nói để con chó giữ nhà dù thầy không có nhà. Thầy cho ngồi với thầy, ngay sau lưng thầy. Thầy ngồi thiền, nó ngồi sát sau lưng. Rồi nó bò ra ngồi lên chân thầy, không cho thầy nhúc nhích. Thầy vuốt nó rồi nói:
-Tao đặt tên cho mày nhe. Tên Dana. Thầy nói tiếng Việt xong rồi nói tiếng Anh, rồi tiếng Tàu, tiếng Bắc luôn.
Con chó nó nghe xong nó nhớ, nó biết, lạ như vậy đó. Mình nói như vậy thôi, thầy chỉ cầm cái mõm nó lên nói vô mặt nó thôi, vậy mà nó biết. Sau khi thầy nói xong rồi, thầy tiếp tục ngồi thiền. Sau thầy đi ra, nó tới bươi đồ chỗ thầy ngồi. Thầy mới nói: Dana! Nó quay lại nhìn, thầy thấy rợn tóc gáy luôn bác. Thầy sợ luôn vì thầy không ngờ sự chấp trước hay cái nhận định ra, tạo thành cái bản ngã mau lẹ thần tốc như vậy, cực kỳ siêu việt. Thần tốc đến không ngờ được. Nhưng từ cái chữ tên đó, làm sao bác chấp đến cái độ bác biết đó là cái tên của bác, bác nhận nó là mình được, bác thấy nó hay không? Cho nên vô minh có sức mạnh khiếp đảm đến như vậy.
Khi mình ở trong vùng giận dữ, sợ hãi ham muốn, bác chìm trong môi trường này, như con nít, nó không hề biết đến những môi trường khác. Ví dụ thường thường hồi ở chùa Vạn Phật lúc các thầy giảng có mấy đứa nhỏ 2, 3 tuổi bò lăn la hét đủ thứ cả. Có lúc mấy người giảng họ bực mình, la im đi. Bà mẹ bưng nó ra, bà la im đi không được nói chuyện nhưng đứa nhỏ nghe nó hiểu không bác? Không, nó tiếp tục ồn ào không sợ gì cả. Có đứa 4, 5 tuổi, mình ngồi trên giảng cho cha mẹ nó, thấy nó đi ra đi vô vất đồ vất đạc, nó hoàn toàn chìm ngập trong môi tường tâm lý của nó. Mình nói chuyện bằng ngôn ngữ trên này nhưng nó chỉ tồn tại trong môi trường của nó thôi, không có môi trường thứ ba nên nó không hiểu gì hết. Bác có dọa, đập nó có đau quá thì bác tác động lên môi trường vật chất, làm nó khởi lên sự sợ hãi nó mới im. Tại sao cha mẹ cho là đánh đứa con thì nó mới nghe? Vì cha mẹ không biết rằng đứa con nó không thể hiểu được ngôn ngữ nên đánh nó. Có hiệu quả không bác? Vô cùng hiệu quả, nó im liền. Nhưng sau đó nó lại tiếp tục nữa, cha mẹ lại đánh nữa, nó im rồi lại tiếp tục. Sau này mình đặt thành câu ca dao luôn: thương cho roi cho vọt. Nhưng thật ra mình trật rồi. Thời đại này mình không nên đánh con nít vì nó không có môi trường nó hiểu, đánh nó làm chi. Chuyện này là chuyện thông thường nhất. Mình đã lớn tuổi mà nếu môi trường tâm lý body ego này còn mạnh thì mình vẫn còn bị kẹt vào cái tâm thái này tức là cái cảm xúc, cảm tình của mình mạnh làm mình không thể ra ngoài được. Mình nói giận mất khôn vì cái tâm, cái môi trường mạnh quá mà mình bị chìm trong cái môi trường đó.
Ngôn ngữ xuất hiện là cái lúc quan trọng đầu tiên nhất của cuộc đời mình. Nó bắt đầu phát triển một dạng mới của con nít là dạng lý trí, khả năng nhận biết, khả năng liên hệ với đối tượng trong tâm. Lúc đầu là hình ảnh không tên, bây giờ hình ảnh có tên, có chữ nó gắn liền trong đầu thành ra bây giờ óc mình không những có giận dữ, thỏa mãn, tham... mà có thêm 1 hành trạng mới là ngôn ngữ. Mỗi ngôn ngữ là một biểu tượng gắn liền với 1 chuyện gì đó bên ngoài. Nên ngôn ngữ là thế giới của biểu tượng, ý tưởng, quan niệm mà trước chưa có. Phát hiện ra ngôn ngữ có thể nói là 1 cuộc cách mạng lớn nhất trong lịch sử nhân loại. Vì chỉ có con người là có ngôn ngữ, các thú vật đều không có. Sự phát triển của ngôn ngữ đi đôi với cái óc phía trên, gọi là neocortex.
Hồi nãy, bản ngã gắn liền với thân xác. Giờ thì bản ngã gắn liền với chữ, với hình ảnh của ngôn ngữ. Mà chữ nào là chữ mạnh nhất bác? Chữ TÔI. Do đó nếu nói phải diệt cái bản ngã là trật rồi. Mới đầu cái bản ngã gắn liền với thân xác mà không có tên tuổi gì cả, bây giờ nó có cái tên mà chữ tôi là chữ đầu tiên cả. Bởi vậy sự phát triển của biểu tượng quan trọng lắm.
Với 1 đứa con nít, nếu mình nói đây là cái ly mà trong đầu nó hiện ra cái ly thì đó là khả năng cực kỳ quan trọng của loài người mà nhiều loài vật không có được. Con két, con chó có thể làm được nhưng nhiều loài vật khác như con chim không làm được. Cái khả năng liên hệ 1 biểu tượng, chữ, âm thanh với 1 thực tại thì chỉ có con người mới phát triển được cực kỳ mạnh và sâu đậm.
Vì mình có khả năng như vậy nên mình bắt đầu suy nghĩ những chuyện không có trong thế giới vật chất bên ngoài. Thí dụ những lời thầy nói đây không có bên ngoài, chỉ có trong đầu mà thầy chia sẻ với bác. Khi óc bác nhận được lời nói của thầy thì mình chia sẻ những hình ảnh trong đầu với nhau, bên ngoài không có. Ngôn ngữ là bước nhảy quan trọng nhất của tiến hóa. Ngôn ngữ làm mình tách ra khỏi thế giới cảm xúc. Mỗi tín hiệu của mình có một ngôn ngữ đại biểu. Phần này là phần mình quên nhiều lắm trong chuyện tu hành khiến mình không biết động năng tu hành ở chỗ nào....
Tóm tắt lại, đầu tiên đẻ ra mình và môi trường sống là một, 4 tháng sau mình cảm nhận ra được thân mình và môi trường là 2 cái khác nhau tức mình tách ra khỏi môi trường thân xác.
Sau một hồi thân xác có 1 môi trường khác với đặc tính là cảm xúc mình không nhận ra tức là môi trường tâm lý. Từ từ ngôn ngữ xuất hiện làm mình tách khỏi môi trường tâm lý, tức là mình tách ra khỏi một môi trường thì mình lại tạo ra một môi trường mới. Đó là cái động lực tiến hóa. Lúc đầu mình có bản ngã là không, là vật chất môi trường sống. Giai đoạn 2, bản ngã mình là cái thân ngã - body ego, mình tức là cái thân. Giai đoạn thứ 3 mình tức là cái tâm lý. Tiếp tục, mình đồng hóa với ngôn ngữ. Khi mình suy nghĩ, mình tức là suy nghĩ của mình ? Hiện giờ mình chưa tách khỏi sự suy nghĩ của mình.
Mình có 3 cái môi trường: môi trường sống, môi trường tâm lý và môi trường lý trí. Nếu nói theo ngôn ngữ Phật giáo là 'sắc thọ tưởng' nhưng mình không dùng những từ này, mình dùng những chữ thông thường thôi.
Từng môi trường xuất hiện vào từng thời điểm của cuộc sống mình.