Tân Châu, quê ngoại !
Quê ngoại tôi nằm ở quận Tân Châu (thị xã Châu Đốc), nơi nổi tiếng với những vườn vú sữa ngọt ngào hương vị và nhất là về trái mặc nưa, dùng để nhuộm đen hàng Mỹ A may quần lãnh. Vẫn nhớ hoài, vào mùa nước lên, tôi cùng các cậu và mấy anh em họ, chèo ghe đi bắt chuột. Vào mùa này, lũ chuột ẩn núp trên những cây cao đã bị nước sông ngập đến quá nửa thân cây. Nhác thấy những người đi săn, chúng nhảy tủm xuống nước, lặn lẹ như rái. Phải biết đoán đường lặn của chúng để phóng lao theo. Lớn lên, đôi lúc suy nghĩ lại, thấy cũng chỉ vì miếng ăn ngon miệng, con người trở nên khá ác.
Má tôi là chị Hai, tôi lại là con một và là dân Sài-Gòn nên bà con dưới quê cưng và chiều chuộng hết sức. Cưng quá nên có khi tôi cũng hư thân lắm. Bà ngoại làm bánh ít thì phải làm riêng cho tôi bánh bột ngọt nhưn dừa. Cháu muốn ăn cá lóc, bà sáng sớm lặn lội ra chợ quận dặn mua cá tươi. Cá mang về, hấp, nấu canh hoặc kho xong, tôi chỉ thích ăn có mỗi hai má và chùm trứng. Mà ở dưới quê, ăn sáng cũng hết chỗ chê, vừa ngon lại vừa rẻ. Ăn mặn nào bánh bao, bánh canh, bánh khọt, cháo lòng . . . . Ăn ngọt thì có xôi gói trong bánh phồng nướng, xôi Xiêm, chè chuối cơm nếp, . . . Món cơm nguội ăn với lía phơi khô chấm nước mắm me thì ngon số dách. Lại thêm món đậu phọng nước, mọc gần những cồn cát nổi lên giữa sông, ăn sống ngọt lịm.
Nhờ những bận về quê ngoại, tôi học được cách chèo xuồng một mái và tấp tểnh lội kiểu .. . . chó. Lúc chưa lội được, nghe lời mấy anh chị em họ, cứ tưởng thiệt, bắt chuồn chuồn cho nó cắn rún để mau biết lội. Còn chuyện ma da, lúc nhỏ tôi cũng sợ chết người. Bà còn hay kể, chúng chỉ rình kéo chưn người ta ở những khúc sông vắng vẻ hoặc những lúc về khuya. Nghe đâu, thật ra cũng chỉ là loài thuồng luồng hay bạch tuộc gì đó. Rồi một ông thêm mắm, mười bà thêm muối để hù con nít. Cũng như cái chuyện ông kẹ, cho đến giờ, tôi cũng chẳng biết ổng là ai, mặt mũi ra sao cả . Chỉ thấy, cứ mỗi lần nghe con nít khóc nhè, lại lôi ổng ra để hăm he.
Lúc trước, đi từ Sài Gòn về tới Tân Châu, xa chưa đầy 300 cây số mà tốn cà ngày trời. Tờ mờ sáng ra bến xe miền Tây ở miệt đường Petrus Ký đón xe đò. Mà phải lựa loại xe tốc hành chở thơ để được ưu tiên qua bắc Mỹ Thuận và bắc Vàm Cống. Qua bắc cũng có nhiều cái vui. Ngồi trên xe, có người mang đủ thứ thức ăn, thức uống tới bán. Kêu một dĩa cơm, ngồi ăn ngon lành, qua xong cái bắc rồi mới trả tiền. Tiếp đó, xe trực chỉ phóng về hai thị xã Long Xuyên và Châu Đốc. Lại phải qua sông, chạy thêm khoảng 20 cây số nữa mới tới Tân Châu.
Đây, Tân Châu! Quê ngoại tôi nằm hiền hòa bên bờ sông Cửu Long mênh mông. Dòng nước cuồn cuộn chảy và sẫm nâu một màu phù sa. Nhà ngoại nằm ở cây số 2 và có thể đi bằng xe lôi. Cái mục đi xe lôi, tôi mê tít thò lò từ thuở nhỏ. Lần nào cũng đòi ngồi phía trước cho bằng được, để lắc lư theo con đường đất gập ghềnh. Từ Tân Châu tới vùng đất Hòa Hảo, chỉ có một con lộ chạy dọc theo bờ sông, dài chừng 30 cây số. Hồi còn nhỏ, có lần lang thang ở cây số 12 hay mười mấy gì đó, tình cờ thấy được một tấm bia đá ghi dấu nơi thi sĩ Hàn Mặc Tử đã đến tình tự cùng người yêu (Mai Đình hay Mộng Cầm, tôi không nhớ rõ vì lúc đó còn nhỏ nên chưa chú ý nhiều đến văn thơ)
Ngày như lá, tháng như mây, giờ ngoại đã không còn. Kỷ niệm xưa bỗng chợt về như một giấc mơ. Nơi đất khách, xa lộ người dẫu có rộng thênh thang, có dài hun hút, vẫn không phai mờ trong tôi hình ảnh một con đường cổ tích. Thân không là lính thú sao lòng cứ trĩu nặng nỗi nhớ nhà . . . .
« Trong khói sông mênh mông,
Có bóng người vô danh
Từ bên này sông Tiền
Qua bên kia sông Hậu
Mang theo chiếc độc huyền
Ðiệu thơ Lục Vân Tiên
Với câu chữ:
Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả,
Tới Cà Mau - Rạch Giá
Cất chòi, đốt lữa giữa rừng thiêng...
Muỗi, vắt nhiều như cỏ,
Chướng khí mù như sương.
Thân không là lính thú
Sao chưa về cố hương?
Chiều chiều nghe vượn hú,
Hoa lá rụng, buồn buồn
Tiễn đưa về cửa biển
Những giọt nước lìa nguồn,
Ðôi tâm hồn cô tịch
Nghe lắng sầu cô thôn
Dưới trời mây heo hút...,
Hơi Vọng Cổ nương bờ tre bay vút
Ðiệu Hò... ơ theo nước chảy, chan hòa
Năm tháng đã trôi qua
Ray rứt mãi đời ta
Nắng mưa miền cố thổ
Phong sương mấy độ qua đường phố,
Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê... »
(Sơn Nam)
Có bóng người vô danh
Từ bên này sông Tiền
Qua bên kia sông Hậu
Mang theo chiếc độc huyền
Ðiệu thơ Lục Vân Tiên
Với câu chữ:
Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả,
Tới Cà Mau - Rạch Giá
Cất chòi, đốt lữa giữa rừng thiêng...
Muỗi, vắt nhiều như cỏ,
Chướng khí mù như sương.
Thân không là lính thú
Sao chưa về cố hương?
Chiều chiều nghe vượn hú,
Hoa lá rụng, buồn buồn
Tiễn đưa về cửa biển
Những giọt nước lìa nguồn,
Ðôi tâm hồn cô tịch
Nghe lắng sầu cô thôn
Dưới trời mây heo hút...,
Hơi Vọng Cổ nương bờ tre bay vút
Ðiệu Hò... ơ theo nước chảy, chan hòa
Năm tháng đã trôi qua
Ray rứt mãi đời ta
Nắng mưa miền cố thổ
Phong sương mấy độ qua đường phố,
Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê... »
(Sơn Nam)
ĐH – Hè 2004